Sois belle et tais-toi De werkelijkheid als zinsbegoocheling. Dat lijkt te suggereren dat er zoiets bestaat als werkelijkheid, die in een proces van zintuiglijke waarneming wordt omgevormd tot iets anders, iets wat dan geen werkelijkheid meer is maar zinsbegoocheling. "Begoocheling van de zinnen, onjuiste, valse waarneming" geeft de Van Dale als betekenis van het woord zinsbegoocheling, met als synoniemen illusie, hallucinatie en fata morgana. Maar de 'werkelijke' betekenis van dit zinnetje is veel radicaler. De werkelijkheid als zinsbegoocheling. Het is een heldere, niet-oordelende omschrijving van wat werkelijkheid is. Dat er 'ergens' een onbezoedelde, volmaakt zuivere werkelijkheid zou zijn die helaas door ons mensen niet kan worden waargenomen, omdat onze zintuigen er nou eenmaal per definitie een vervormde, niet volmaakt zuivere voorstelling van maken, is een misverstand. Wat bedoeld wordt is dat werkelijkheid slechts als zinsbegoocheling kan bestaan. Werkelijkheid is zinsbegoocheling. De "onjuiste, valse waarneming" van Van Dale is de volmaakt zuivere waarneming van de werkelijkheid. Het is ermee als met het christelijk mysterie van de Vader en de Zoon: de Zoon is de Vader en de Vader is de Zoon, de een in waargenomen toestaand, de andere in niet-waargenomen toestand en zelfs die twee toestanden zijn identiek, al weten ze het niet van elkaar. Het klinkt paradoxaal, maar door een zinsbegoocheling waar te nemen, zie je de werkelijkheid. Sterker nog, door een 'zinsbegoocheld' leven te leiden als afgescheiden individu, leef je de werkelijkheid als onbeperkte, allesomvattende eenheid. Door in de zinsbegoocheling één individueel iemand te zijn, ben je in werkelijkheid onbegrensd alles en iedereen. Niet buiten, maar in de hallucinatie, in de fata morgana, maakt werkelijkheid zichzelf zichtbaar. Ach, het zijn natuurlijk allemaal sprookjes die ik vertel. Maar besef: ook een sprookje is werkelijkheid. Wat Van Dale ook mag beweren, ook illusie is niet iets anders dan werkelijkheid, maar integendeel juist de enig mogelijke manifestatie ervan. De werkelijkheid maakt gebruik van illusie om zichzelf - voor zichzelf - kenbaar te maken en doet dat zo volmaakt dat ze zelf vervolgens niet meer ziet dat de illusie werkelijkheid is. Het is de paradox van de werkelijkheid: ze kan zichzelf enkel zien als zinsbegoocheling. Dat wij zinsbegoochelingen anders ervaren bewijst allen maar hoe krachtig de illusie haar werk doet. Het is ons niet gegeven om dit te begrijpen, het is ook niet onze opdracht. "Sois belle et tais-toi" kregen (mooie) vrouwen een halve eeuw geleden nog wel eens te horen, vooral in Frankrijk natuurlijk en in een tijd dat een dergelijke kreet nog prima door de (door mannen ontworpen) beugel kon. Ik zou deze tekst, compliment en aanmaning tegelijk, niet tot mooie vrouwen willen beperken. Wees jezelf en breek je het hoofd niet over dingen die niet begrepen kunnen worden. Al het lijden, alle diepgevoelde behoefte aan troost, maar ook alle vreugde en alle diepgevoelde vrede, het is werkelijkheid en zinsbegoocheling tegelijk. Voor het individu dat je bent is dat misschien niet fijn om te horen. Voor de alles en iedereen omvattende eenheid die je óók bent is het een simpele constatering. Dit klinkt misschien nogal theoretische allemaal en dat is het ook, maar woorden zijn nu eenmaal altijd theorie. De werkelijkheid weet zichzelf onverwoordbaar en kiest in dat besef woorden uit om zichzelf te verwoorden. Met of zonder woorden, aan de werkelijkheid valt niet te ontkomen. Aan zinsbegoocheling ook niet. En woorden... ze schieten altijd tekort, maar ze zeggen alles. Gepubliceerd in InZicht jrg 23, nr.2, mei 2021 Terug